دهكده هخامنشي در كنار راه شاهي تنگه بلاغي كشف شد

اين دهكده هخامنشي تا يك سال ديگر و همزمان با شروع آب‌گيري سد سيوند،زير آب مي رود و غرق مي‌شود

میراث خبر - باستان‌شناسان ايراني و ايتاليايي با ادامه كاوش‌هاي خود در درياچه سد سيوند و براي نجات آثار باستاني تنگه بلاغي، در كنار راه شاهي يك دهكده متعلق به دوران هخامنشي را كشف كردند.
اين روستا تا يك سال ديگر و همزمان با شروع آب‌گيري سد به زير آب خواهد رفت و غرق مي‌شود.
تنگه 18 كيلومتري بلاغي در فاصله 8 كيلومتري از محوطه ثبت جهاني پاسارگاد در استان فارس جاي گرفته و بخشي از چشم‌انداز باستاني پاسارگاد است. اين تنگه به اعتقاد كارشناسان محل عبور راه‌ شاهي، مهم‌ترين راه باستاني كشور است كه به دستور داريوش هخامنشي ساخته شده است. اين راه باستاني پاسارگاد را به تخت جمشيد و شوش متصل مي‌كرده است. در درون اين تنگه آثاري از دوران غارنشيني و سكونتگاه‌هايي از دوران پيش از ميلاد تا دوران اسلامي وجود دارد.
«عليرضا عسگري»، سرپرست ايراني تيم مشترك ايران و ايتاليا گفت: «با ادامه كاوش‌ها در يكي از محوطه‌هاي باستاني در داخل تنگه بلاغي كه تصور مي‌كرديم متعلق به دوره فراهخامنشي باشد و با جمع‌آوري پنج هزار قطعه سفال از سطح اين محوطه و در زير يك لايه آب‌رفتي به بقاياي معماري و سازه‌هايي سنگي متعلق به يك دهكده به جاي مانده از دوران هخامنشي برخورد كرديم.»
وي با اشاره به اين كه باستان‌شناسان از اين كشف به شدت حيرت‌زده شده‌اند، گفت: «در ابتدا تصور مي‌كرديم با يك محوطه سکونتگاهي موقت روبه‌رو باشيم ولي وقتي به آثار يك دهكده يك هكتاري برخورد كرديم غافلگير شديم. كشف اين روستا با توجه به اين كه در كنار راه شاهي جاي گرفته است در آينده و با كاوش‌هاي بيشتر مي‌تواند اطلاعات زيادي را در مورد زندگي در دوره هخامنشي در اختيار قرار دهد.»
به گفته عسگري با توجه به گستردگي اين محوطه به نظر مي‌رسد كه باستان‌شناسان ايراني و ايتاليايي تا پايان اين فصل كاوش كه تا اواخر اسفند ماه ادامه دارد تنها بتوانند يك بخش كوچكي از اين محوطه را شناسايي كنند.
آب‌گيري سد سيوند براساس برنامه اعلام شده از سوي وزارت نيرو تا پايان سال آينده آغاز مي‌شود.
قرار است تا زمان آب‌گيري گروه‌هاي مشترك مختلفي از كشورهاي فرانسه، انگلستان، لهستان، آلمان، استراليا و ژاپن در نجات محوطه‌هاي باستاني تيم ايراني را كمك كنند. در اولين قدم از اين طرح از دو هفته پيش 7 نفر از كارشناسان ايتاليايي با تخصص‌هايي مختلف و با همكاري 7 نفر از كارشناسان ايراني كار خود را آغاز كرده‌اند.
با شروع آب‌گيري سد، در حدود 8 كيلومتر از تنگه بلاغي به همراه آثار دوران آن به زير آب فرو خواهد رفت. در چند ماه گذشته گروهي از كارشناسان بنياد پژوهشي پارسه و پاسارگاد و كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري اقدامات كارشناسي براي تهيه طرح نجات‌بخشي محوطه‌هاي باستاني موجود در تنگه را آغاز و بيش از 100 محوطه باستاني را شناسايي كردند.
«بابك كيال»، سرپرست مجموعه باستاني پاسارگاد در مورد محوطه‌هاي باستاني شناسايي شده، گفت: «در اين بررسي‌هاي محوطه‌هاي باستاني شامل تپه‌هاي پيش از ميلاد، كوره‌هاي ذوب فلز، غار و سكونت‌گاه‌هاي پيش از ميلاد، كوره‌هاي سنگي مربوط به دوره فرمانروايان فارس (فرته‌داران)، دو قبرستان دسته جمعي مربوط به دوران اشكاني، بيش از 7 كيلومتر مرز سنگي مربوط به دوران اشكاني و ديگر محوطه‌هاي باستاني كه بر اثر ساخت سد زير آب مي‌رود شناسايي شد.»
طي چند سال گذشته در كشورهاي باستاني جهان برخي از سدها در كنار رودخانه‌ها و محوطه‌هاي باستاني به منظور توسعه اقتصادي و تامين آب ساخته شده‌اند. اما اين سدها موجب به خطر افتادن بسياري از محوطه‌هاي باستاني جهان شده است. كارشناسان جهان نيز با توجه به اهميت طرح‌هاي عمراني و اقتصادي، نجات‌بخشي محوطه‌هاي تاريخي را آغاز كرده‌اند كه از آن جمله مي‌توان به سد «اسوان» در مصر اشاره كرد. كشور مصر براي ادامه روند توسعه اقتصادي و عمراني كشور خود، كميته‌اي جهاني را به رهبري يونسكو تشكيل داد و با كمك كارشناسان جهاني طي يك سال عمليات بسيار گسترده معابر «نوبي» را از خطر غرق شدن نجات داد.
پاسارگاد پنجمين محوطه جهاني ايران است كه طي آخرين جلسه يونسكو در تير ماه سال 1383 كه در چين برگزار شد به علت دارا بودن شاخص‌هاي فراوان با صددرصد آرا در فهرست ميراث جهاني به ثبت رسيد.
ساخت سد سيوند از سال 1371 در تنگه بلاغي ورودي رودخانه پلوار، بدون توجه به وجود آثار تاريخي و باستاني آغاز شده است.

چامه نیایش از فریدون مشیری ( چامه درباره ایران 12 )

       آفتابت     که فروغ رخ زرتشت در آن گل کرده است

       آسمانت   که ز خمخانه ي حافظ قدحي آورده است

       کوهسارت که بر آن همت فردوسي پر گسترده است

       بوستانت  کز نسيم نفس سعدي ، جان پرورده ست

                                                                                      هم زبانان من اند

      مردم خوب تو، اين به تو پرداختگان

      سروجان باختگان،غير تو نشناختگان

                   پيش شمشير بلا

                                              قد برافراختگان ، سينه سپر ساختگان

                                                                                                     مهربانان من اند

            نفسم را پر پرواز از تست

    به دماوند تو سوگند، که اگر بگشايند

    بندم از بند،  ببينند که آواز از تست

    همه اجزايم با مهر تو آميخته است

    همه ذراتم با جان تو آميخته باد

   خون پاکم که در آن عشق تو مي جوشد وبس

   تا تو آزاد بماني به زمين ريخته باد

                                                    زنده ياد فريدون مشيري

 

 

يادي از دكتر محمد معين

بمناسبت ۱۳ تیر روز درگذشت دکتر معین

سيزده تيرماه سالروز درگذشت محمد معين اديب و محقق ايراني است. از آثار وي ميتوان از «فرهنگ معين»، «روانشناسي تربيتي»، «برگزيده شعر فارسي (دوره هاي طاهريان، صفاريان، سامانيان و آل بويه)» و «ستاره ناهيد» نام برد. «حافظ شيرين سخن» به قلم وي شامل نه جلد كتاب در مورد حافظ و حاصل بيش از 12 سال بررسي و تحقيقات معين در احوال و آثار حافظ است. بالغ بر 200 مقاله از وي در زمينه هاي ادبيات، تاريخ اديان ايران، دوره قبل از اسلام و عهد اسلامي، علوم تربيتي، تاريخ ادبيات و آثار باستاني در مجلات مختلف در ايران و كشورهاي ديگر به چاپ رسيده است.

معين در سال 1293 شمسي در شهر رشت به دنيا آمد. در خردسالي پدر و مادرش را از دست داد و پدربزرگ وي، شيخ محمد تقي معين العلما كه از جمله علماي روحاني رشت بود به تربيت وي همت گماشت. پس از پايان تحصيلات ابتدايي و بخشي از دوره متوسطه در رشت، به تهران رفت و دوره دوم متوسطه را در دبيرستان دارالفنون در رشته ادبي به پايان رسانيد. در طي اين سالها استعداد خاصي در ادبيات و عربي از خود نشان داد. پس از اخذ دانشنامه ليسانس در سال 1314 به سمت دبير در دبيرستان شاهپور اهواز شروع به كار كرد و پس از سه ماه با سمت رياست دانشسراي عالي شبانه روزي اهواز به كار ادامه داد. در همين ايام به وسيله مكاتبه از آموزشگاه روانشناسي بروكسل در بلژيك روانشناسي عملي و ديگر شعب آن از قبيل خط شناسي و مغز شناسي را فرا گرفت. محيط آرام اهواز فرصت مناسبي براي اين دانش پژوه جوان بود كه به يك سلسله مطالعات ادبي دست بزند. او حافظ را براي اينكار انتخاب كرد و در مدت چهارسال يك رساله تحقيقي جالب درباره او به رشته تحرير در آورد. در همين زمان عده اي باستانشناس فرانسوي كه براي حفاري به شوش ميرفتند وارد اهواز شدند. آشنايي معين با اين گروه مسير تازه اي در پيش پاي استاد جوان براي مطالعات و تحقيقات ادبي باز كرد. او خود در اين باره مينويسد:«يك روز رئيس هيئت كه پيرمردي دانشمند و آشنا به تمدن باستاني ما بود، ضمن صحبت به من گفت: لهجه هاي محلي ايراني كم كم دارند مغلوب لهجه هاي مركزي ميشوند. شايد ديري نپايد كه ديگر اثري از اين لهجه ها باقي نماند و آن وقت... او حرفش را بريد. يك لحظه در چشمان من نگاه كرد و سپس چنين ادامه داد: وظيفه شما جوانهاست كه يادگارهاي لهجه هاي محلي را حفظ كنيد.» اين توصيه راه معين را روشن كرد. او تصميم گرفت كه زندگي خود را وقف ادبيات سرشار و غني ايران كند و اصطلاحات، لغات، امثال و حكم زبان فارسي را در چهارگوشه مملكت جمع و تدوين نمايد. چند سال بعد كه به تهران آمد، در دوره دكتراي ادبيات فارسي نام نويسي كرد. آشنايي او به زبانهاي پهلوي، پارسي باستان و اوستا اشتياق وي را در اين زمينه افزون كرد و پايان نامه دكتراي خود را درباره مزديسنا و تاثير آن در ادبيات فارسي نوشت. جالب توجه است كه معين اولين كسي بود كه در ايران در رشته ادبيات فارسي دكترا گرفت.

در طول حيات خود، معين همكاري هاي وسيعي با خاورشناسان در زمينه هاي مختلف داشت. كتاب «جامع الحكمتين» ناصر خسرو براي نخستين بار توسط هانري كربن خاورشناس فرانسوي و دكتر معين تصحيح و به چاپ رسيد و از طرف ACADOMIE DES INSCRIPTIONSET LETTERS فرانسه به دريافت جايزه نائل شد. از نتايج ديگر اين همكاريها انتشار يك سلسله كتب عربي و فارسي به فارسي و فرانسوي بود.

به عنوان يك محقق، معين فردي واقع بين و امانتدار بود و هميشه جانب اعتدال را رعايت ميكرد و از غرض ورزي به شدت دوري ميكرد. اين خصيصه وي باعث شد كه بسياري از بزرگان ادب ايران همچون علامه دهخدا و نيما يوشيج ادامه جمع آوري، تدوين و چاپ آثار خود را به دست وي سپردند. نيما يوشيج در وصيت نامه اش تاكيد كرد كه به جز معين كه نمونه صحيح علم و دانش است، هيچكس حق ندارد به آثار او دست بزند و او را قيم اشعار خود قلمداد كرد.

علامه دهخدا نيز در زمره كساني بود كه در زمان حيات از معين براي تدوين لغتنامه اش ياري جست و همينطور تدوين ادامه آن را پس از وفات خود به معين سپرد. دهخدا در وصيت نامه اش قيد ميكند كه زحمتي كه براي معين در تدوين لغت نامه به جاي گذاشته اقلا معادل نصف تاليف است. معين بخش بزرگي از عمر خود را صرف تدوين ادامه اين لغتنامه كرد و در مقدمه آن بدون ذكر زحمات خويش نوشت:«.... لغتنامه دهخدا محصول مطالعات مداوم و كوششهاي خستگي ناپذير چهل و پنج ساله استاد دهخدا و گروهي از ياران اوست...»

ضمن انجام تعهد بزرگي كه معين در قبال لغتنامه دهخدا داشت، شخصا نيز به دنبال آرزوي ديرينه اش كه تدوين و چاپ فرهنگ فارسي بود رفت و سرانجام پس از بيست سال كار و كوشش بدين آرزو جامه عمل پوشيد. در طي تدوين فرهنگ، معين، رعايت امانتداري را به حدي رسانيد كه مثلا اگر از مستخدم خود لغتي عاميانه ميشنيد كه مفيد به نظر ميرسيد، آن را به نام وي ضبط ميكرد و در آثار خود مياورد.

اهميت تدوين لغتنامه دهخدا و فرهنگ معين و امثال آنها زماني روشن ميشود كه توجه كنيم كه ادبيات اروپايي بخشي از تحول بعد از رنسانس خود را مديون فرهنگها و دائره المعارف هايي است كه در اين زبانها به وجود آمد و ادبيات وسيع و ديرپاي فارسي تا قبل از دهخدا از داشتن يك فرهنگ واقعي بي نصيب بود. تا پيش از آنكه علامه دست به كار تنظيم لغتنامه دهخدا شود، ماخذ و منابع لغت پارسي فرهنگهايي بود كه يا در هندوستان نوشته شده بود يا تركان پارسي زبان براي رفع مشكل خويش به تدريج بر آن همت گماشته بودند. از جمله اين فرهنگها ميتوان از دو فرهنگ به زبان پهلوي (فرهنگ اوستا و پهلوي) از دوره ساساني، پهلويك (فرهنگ پهلوي)، دو فرهنگ فارسي كه اثري از آنها نمانده (اولين فرهنگ فارسي به قلم جراح ايراني در قرن چهارم و فرهنگ ابوحفض سغدي)، صحاح الفرس (تاليف نخجواني) در قرن هشتم و فرهنگ فخر قواس (تاليف در هندوستان) از قرن هفتم هجري نام برد. بعضي از اين فرهنگها شامل لغات فارسي و فاقد لغات عربي «مستعمل در زبان فارسي» هستند، بعضي ديگر همه لغات فارسي و عربي مستعمل را ضبط نكرده اند و در ضبط تلفظ صحيح بقيه لغات موجود هم اشتباه وجود دارد و يا از معاني متعدد يك لغت، به يك دو سه معني اكتفا كرده اند. برخي از فرهنگها از ذكر شواهد و امثله خودداري كرده اند و آنها هم كه شاهد آورده اند براي برخي از معاني بعضي لغات شاهد نقل كرده اند و غالب شواهد نيز از شعر است، نه از نثر. در تطبيق معني لغت و مفهوم اشعار هم دچار لغزش شده اند و از طرفي فرهنگهاي متاخر بيشتر اشعار شاعران عهد انحطاط ادبي را نقل كرده اند. مقصود اينكه تا قبل از دهخدا اثر جامعي در لغت فارسي كه آينه تمام نماي تحول زبان فارسي در قرون گذشته باشد وجود نداشت كه احتياجات طالبان علم و ادب را برآورد. كساني كه با تحقيقات ادبي سر و كار داشتند مشكلات بسياري در يافتن يك لغت نسبتا مهجور داشتند؛ دسترسي به كتابخانه، تعدد فرهنگهايي كه هر يك بر اساس متفاوتي تنظيم شده بود، عدم وجود تلفظات دقيق در اين فرهنگها و... لغتنامه دهخدا قدمي بزرگ در راه مقابله با اين مشكلات بود. اما استفاده از يك لغتنامه بزرگ براي استفاده هاي كوچك و روزمره آسان نبود. لغتنامه دهخدا از نوع دائره المعارف هاي بزرگ است و در زبان فارسي تا قبل از معين فرهنگ كوچكي كه با مراجعه به آن بتوانيم به سرعت و به آساني و از روي يك شيوه درست معني يا ريشه يا يكي از تركيبات لغوي واژه اي را بيابيم وجود نداشت. معين در طي بيست سال تلاش و در حالي كه تواما به ادامه تدوين لغتنامه دهخدا مشغول بود، تدوين و چاپ فرهنگ معين در شش جلد را به پايان رسانيد. اين فرهنگ شامل لغات ادبي، علمي، هنري، حقوقي، فلسفي، عرفاني و لغات مربوط به پيشه هاي مختلف است و حاوي لغات ايراني (اوستايي)، پارسي باستان، پهلوي، دري قديم، سعدي ...) و لغات سامي، تركي، مغولي، يوناني، لاتيني و..... لغات فصيح و عاميانه و لغات فرهنگستاني است. در اين فرهنگ همچنين از منابع و عناصر زبان فارسي سخن گفته شده و از زبانهاي ايراني كهن، ايران ميانه، و ايران كنوني مثال آورده شده است. از مزاياي ديگر اين فرهنگ، مصور بودن آن است. هزارها نقش سفيد و سياه و رنگين، اين فرهنگ را جاندار و گويا كرده است.

در آذرماه 1354، معين دچار سكته مغزي شد و پس از آن به مدت چهار سال و نيم در حال اغما در بيمارستان بسر برد. تلاشهاي گوناگون براي نجات وي به نتيجه اي نرسيد و وي در سيزدهم تيرماه 1350 چشم از جهان فرو بست. يادش گرامي باد.

(1) برگرفته از «رساله اي در شرح احوال و آثار استاد محمد معين» به اهتمام عباس قنبرزاده، «ستاره ناهيد»، محمد معين

نويسنده :بدرالسادات رئوفي